Τα 220 SMS που μετέτρεψαν την Ελλάδα σε αστυνομικό κράτος
Πώς ένα ισραηλινό λογισμικό αξίας 7 εκατομμυρίων ευρώ έγινε όπλο παρακολούθησης πολιτικών, δημοσιογράφων και επιχειρηματιών - και γιατί κανείς δεν πλήρωσε το τίμημα.
Όταν τον Ιούλιο του 2022 ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ Νίκος Ανδρουλάκης αποκάλυψε ότι το κινητό του τηλέφωνο είχε στοχοποιηθεί από άγνωστους με κατασκοπευτικό λογισμικό, λίγοι φαντάζονταν ότι αυτή η αποκάλυψη θα άνοιγε το κουτί της Πανδώρας ενός από τα σοβαρότερα σκάνδαλα παρακολουθήσεων που έχει γνωρίσει η ελληνική δημοκρατία. Η υπόθεση Predator, όπως έμεινε γνωστή, δεν αφορά απλώς την παραβίαση του απορρήτου των επικοινωνιών. Αφορά την καρδιά του κράτους δικαίου και τις βάσεις της δημοκρατικής λειτουργίας στην Ελλάδα.
Ψηφιακό Όπλο 2.0
Για να κατανοήσουμε το μέγεθος της υπόθεσης, πρέπει πρώτα να εξετάσουμε τι ακριβώς είναι το Predator. Αυτό το κατασκοπευτικό λογισμικό, που αναπτύχθηκε το 2017 από την εταιρεία Cytrox με έδρα στη Βόρεια Μακεδονία, δεν είναι ένα συνηθισμένο εργαλείο παρακολούθησης. Με κόστος που ξεπερνά τις 100.000 ευρώ, το Predator μπορεί να μετατρέψει οποιοδήποτε smartphone σε έναν μυστικό πράκτορα.
Οι δυνατότητές του προκαλούν δέος και ανησυχία ταυτόχρονα. Όταν εγκαθίσταται επιτυχώς σε ένα κινητό τηλέφωνο, το Predator παρέχει στον χειριστή του πλήρη πρόσβαση σε όλες τις λειτουργίες της συσκευής. Μπορεί να εξάγει κωδικούς πρόσβασης, αρχεία, φωτογραφίες, λίστες επαφών και ιστορικό περιήγησης. Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι ότι μπορεί να ενεργοποιήσει το μικρόφωνο και την κάμερα της συσκευής, επιτρέποντας την παρακολούθηση συνομιλιών και δραστηριοτήτων σε πραγματικό χρόνο.
Η Ελληνική Επι-σύνδεση
Η σύνδεση του Predator με την Ελλάδα δεν ήταν τυχαία. Τον Μάρτιο του 2020, λίγους μήνες μετά την ανάληψη της εξουσίας από την κυβέρνηση Μητσοτάκη, ιδρύθηκαν στη χώρα μας τρεις εταιρείες, μεταξύ των οποίων η Intellexa ΑΕ. Αυτή η εταιρεία θα αποδειχθεί κεντρικός παίκτης στο σκάνδαλο που ακολούθησε.
Η Intellexa ανήκε κατά 65% σε μια ιρλανδική εταιρεία συμφερόντων του Ταλ Ντίλιαν, ενός πρώην αξιωματικού του ισραηλινού στρατού, και κατά 35% στον Φέλιξ Μπίτζιο, ο οποίος ήταν αρμόδιος για τις ελληνικές δραστηριότητες της. Σύμφωνα με ρεπορτάζ του Inside Story, το σύστημα Predator εγκαταστάθηκε σε χώρο υπό τον έλεγχο της ελληνικής κυβέρνησης στην Αγία Παρασκευή, μετά από αγορά κόστους 7 εκατομμυρίων ευρώ και επιπλέον 150.000 ευρώ για κάθε δέκα μηνιαίες παρακολουθήσεις.
Η Δομική Αλλαγή που Προετοίμασε το Έδαφος
Αμέσως μετά τις εκλογές του 2019, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης προέβη σε μια κρίσιμη δομική αλλαγή που θα αποδειχθεί καταλυτική για τα όσα ακολούθησαν. Έθεσε την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΕΥΠ) υπό την άμεση εποπτεία του και υπό την ευθύνη του ανιψιού του, γενικού γραμματέα του πρωθυπουργού, Γρηγόρη Δημητριάδη. Παράλληλα, διόρισε νέο διοικητή της ΕΥΠ τον Παναγιώτη Κοντολέων, αφού τροποποίησε τα κριτήρια επιλογής του.
Αυτή η συγκέντρωση ελέγχου των μυστικών υπηρεσιών στο Μέγαρο Μαξίμου θα αποδειχθεί κρίσιμη για την κατανόηση των γεγονότων που ακολούθησαν. Παράλληλα με αυτές τις αλλαγές, το 2020 ξεκίνησαν να δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα οι εταιρείες του ομίλου Intellexa που εμπορεύονταν λογισμικό κατασκοπείας έξυπνων τηλεφώνων.
Η Επιχείρηση Παγίδευσης
Η ιστορία του πώς χρησιμοποιήθηκε το Predator στην Ελλάδα διαβάζεται σαν θρίλερ κατασκοπείας. Με την αποστολή 220 SMS, όπως έχει γίνει μέχρι σήμερα γνωστό δημοσίως, μέσω υπηρεσιών μαζικής αποστολής μηνυμάτων έγινε προσπάθεια παγίδευσης 92 τηλεφώνων που ανήκαν σε επιχειρηματίες, δημοσιογράφους, δικαστικούς λειτουργούς, κρατικούς αξιωματούχους, πολιτικούς, υπουργούς και συνεργάτες τους.
Τα πρώτα δοκιμαστικά μηνύματα στάλθηκαν το 2020, αλλά η πραγματική επιχείρηση ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2021 με έναν ιδιαίτερα κυνικό τρόπο. Τα πρώτα 11 επιβεβαιωμένα πραγματικά SMS εμφανίζονταν ως μηνύματα – απαντήσεις σε ευχές στον αριθμό τηλεφώνου του Γρηγόρη Δημητριάδη την επαύριο της ονομαστικής του γιορτής σύμφωνα δημοσιεύματα των Reporters United και της Εφημερίδα των Συντακτών της 3ης Νοεμβρίου 2023. Οι παραλήπτες, πιστεύοντας ότι ο γενικός γραμματέας του πρωθυπουργού τους ευχαριστούσε για τις ευχές τους, κλικάραν στους συνδέσμους που περιείχαν τα μηνύματα, μολύνοντας έτσι τα κινητά τους με το κατασκοπευτικό λογισμικό.
Οι Πρώτοι που Αντιστάθηκαν
Η πρώτη ρωγμή στο σχέδιο εμφανίστηκε στις αρχές του 2021, όταν ο δημοσιογράφος οικονομικού ρεπορτάζ Θανάσης Κουκάκης αντιλήφθηκε ότι παρακολουθούνταν από την ΕΥΠ. Όταν ζήτησε ενημέρωση από τις αρμόδιες αρχές, η κυβέρνηση άλλαξε άμεσα το νόμο τον Μάρτιο του 2021, καθιστώντας αδύνατη την πληροφόρησή του. Αυτή η νομοθετική αλλαγή θα αποδειχθεί προφητική για το κλίμα αδιαφάνειας που θα περιέβαλε ολόκληρη την υπόθεση.
Παράλληλα, αποκαλύφθηκε η παρακολούθηση από την ΕΥΠ ενός ακόμη δημοσιογράφου, του Σταύρου Μαλιχούδη. Την άνοιξη του 2022 αποδείχτηκε αρχικά η χρήση του παράνομου λογισμικού Predator εις βάρος του Κουκάκη και αργότερα εις βάρος του Νίκου Ανδρουλάκη, στο κινητό του οποίου, ωστόσο, δεν εγκαταστάθηκε τελικά το λογισμικό.
Η Έκρηξη του Σκανδάλου
Η υπόθεση πήρε διαστάσεις σεισμού τον Ιούλιο του 2022, όταν ο Νίκος Ανδρουλάκης αποκάλυψε δημόσια την απόπειρα μόλυνσης του κινητού του. Η πίεση που ακολούθησε ήταν τόσο έντονη που στις 30 Ιουλίου 2022 οδήγησε στις παραιτήσεις τόσο του Παναγιώτη Κοντολέων από τη διοίκηση της ΕΥΠ όσο και του Γρηγόρη Δημητριάδη από τη θέση του γενικού γραμματέα του πρωθυπουργού.
Σε μέσα ενημέρωσης κυκλοφόρησαν διαρροές σύμφωνα με τις οποίες ο Κοντολέων παραδέχθηκε πως η ΕΥΠ παρακολουθούσε τον Κουκάκη κατόπιν αιτήματος ξένων υπηρεσιών. Η ελληνική κυβέρνηση διέψευσε τις διαρροές, αλλά η αντιπολίτευση ζήτησε επίσημη πληροφόρηση από τα πρακτικά για να εξακριβωθεί τι πραγματικά ειπώθηκε. Το αποτέλεσμα, εύκολο να προβλεφθεί… Απάντηση καμία.
Η Δικαστική Οδύσσεια και η Κυβερνητική Υποκρισία
Η δικαστική διαχείριση της υπόθεσης αποκαλύπτει ίσως τις βαθύτερες αδυναμίες του ελληνικού κράτους δικαίου, ενώ παράλληλα εκθέτει τη στρατηγική της κυβέρνησης να συγχέει σκόπιμα τις νόμιμες με τις παράνομες παρακολουθήσεις. Και μάλιστα να επιθυμεί να προκαλέσει ακόμα μεγαλύτερη σύγχυση επικαλούμενη δήθεν ζητήματα εθνικής ασφάλειας ή τέλεσης αξιόποινων πράξεων από συγκεκριμένα πρόσωπα χωρίς καν αυτά να διώκονται! Αυτή η τακτική ισοπέδωσης, που επιχειρεί να παρουσιάσει τις παράνομες κατασκοπευτικές δραστηριότητες ως μέρος της συνηθισμένης λειτουργίας των μυστικών υπηρεσιών, αποτελεί μια από τις πιο θρασείς και υποκριτικές πτυχές της όλης υπόθεσης.
Για να κατανοήσουμε το μέγεθος αυτής της παραπλάνησης, πρέπει να διακρίνουμε ξεκάθαρα δύο εντελώς διαφορετικές κατηγορίες δραστηριοτήτων. Από τη μία πλευρά έχουμε τις νόμιμες παρακολουθήσεις της ΕΥΠ, που γίνονται βάσει του νόμου 3649/2008, και πλέον βάσει του νόμου 5002/2022, με συγκεκριμένες διαδικασίες, δικαστική έγκριση και κάποιου είδους εποπτεία από την ΑΔΑΕ. Από την άλλη πλευρά έχουμε τη χρήση του κατασκοπευτικού λογισμικού Predator, για την οποία δεν υπάρχει κανένα νομοθετικό πλαίσιο στην Ελλάδα και η οποία παραβιάζει κατάφωρα το Άρθρο 19 του Συντάγματος.
Η κυβερνητική προσπάθεια να θολώσει αυτή τη διάκριση, παρουσιάζοντας τα πάντα ως "νόμιμες επισυνδέσεις" γενικά, αποτελεί συνειδητή στρατηγική παραπλάνησης της κοινής γνώμης.
Ένα σύντομο ιστορικό
Αρχικά, η έρευνα είχε ανατεθεί σε δύο εισαγγελείς πρωτοδικών που από το 2022 ερευνούσαν την υπόθεση με σοβαρότητα και επιμονή. Όμως, στις 23 Οκτωβρίου του 2023, η Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου, Γεωργία Αδειλίνη, με πρόσχημα την αναβάθμιση του ελέγχου παρήγγειλε την αφαίρεση της δικαστικής διερεύνησης από τους εισαγγελείς και την ανάθεσή της στον αντιεισαγγελέα του Αρείου Πάγου, Αχιλλέα Ζήση. Αυτή η κίνηση, που πραγματοποιήθηκε τη στιγμή που η έρευνα άρχιζε να φτάνει σε ευαίσθητα σημεία, εγείρει σοβαρά ερωτήματα για τους λόγους που την υπαγόρευσαν.
Σύμφωνα με αποκαλύψεις δημοσιογράφων των Reporters United, ο Ζήσης είπε ευθέως ότι δεν τον ενδιαφέρουν οι παρακολουθήσεις της ΕΥΠ και δεν έδειξε ενδιαφέρον για τα τεκμήρια που συνδέουν κρατικούς αξιωματούχους και την ΕΥΠ με ιδιώτες και το Predator. Αυτή η στάση ενός ανώτατου δικαστικού λειτουργού αποτελεί κατάφωρη παραβίαση των καθηκόντων του και αποδεικνύει ότι σε ένα σαθρό κράτος ακόμη και οι εισαγγελείς που αρνούνται να εκπληρώσουν τα καθήκοντά τους πρέπει να αντιμετωπίζουν συνέπειες.
Σε ένα υγιές δημοκρατικό σύστημα, η άρνηση ενός εισαγγελέα να ερευνήσει σοβαρές καταγγελίες για παραβίαση των συνταγματικών δικαιωμάτων των πολιτών θα αποτελούσε λόγο πειθαρχικής δίωξης, αν όχι ποινικής ευθύνης. Όταν οι φύλακες του νόμου αποφασίζουν ότι ορισμένοι νόμοι δεν αξίζει να εφαρμοστούν, τότε καταρρέει το ίδιο το θεμέλιο του κράτους δικαίου.
Τελικά, στις 30 Ιουλίου 2024, η Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου έθεσε την υπόθεση στο αρχείο ως προς την ΕΥΠ και άλλες κρατικές υπηρεσίες, και ο αρμόδιος Εισαγγελέας Πλημμελειοδικών άσκησε ποινική δίωξη πλημμεληματικού χαρακτήρα μόνο σε τέσσερα άτομα, νόμιμους εκπροσώπους και ιδιοκτήτες των εταιρειών που εμπλέκονταν στη δράση με το λογισμικό Predator. Αυτή η «λύση» που αφήνει ατιμώρητους τους κρατικούς φορείς ενώ τιμωρεί μόνο τους εξωτερικούς συνεργάτες τους αποτελεί μια κλασική περίπτωση εξιλαστήριου θύματος - μια προσπάθεια να κλείσει η υπόθεση χωρίς να θιγούν τα πραγματικά κέντρα εξουσίας αλλά και να πέσουν «στα μαλακά» οι συνεργάτες τους.
Οι Επιπτώσεις στο Κράτος Δικαίου
Η υπόθεση Predator δεν αποτελεί απλώς ένα σκάνδαλο παρακολουθήσεων. Αποτελεί ένα τεστ για την αντοχή των δημοκρατικών θεσμών και την ικανότητα του κράτους δικαίου να προστατεύσει τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών. Η χρήση του Predator παραβιάζει καταφανώς το Άρθρο 19 του Συντάγματος που κατοχυρώνει την απόλυτη απαραβίαστη των επικοινωνιών.
Επιπλέον, στην Ελλάδα δεν έχει ψηφιστεί κανένα νομοθετικό πλαίσιο που να προβλέπει τη χρήση κατασκοπευτικού λογισμικού όπως το Predator. Ο βασικός νόμος που διέπει τη λειτουργία της ΕΥΠ (Νόμος 3649/2008) δεν προβλέπει τη χρήση τέτοιου λογισμικού. Επομένως, η στοχοποίηση και η παγίδευση θυμάτων μέσω του Predator ή οποιουδήποτε άλλου παρόμοιου λογισμικού κατασκοπείας στην Ελλάδα είναι εντελώς παράνομη, είτε γίνεται από κρατικές αρχές είτε από ιδιώτη.
Η Επίθεση στους Θεσμούς
Ιδιαίτερα ανησυχητική είναι η συστηματική επίθεση που δέχθηκαν οι ελεγκτικοί μηχανισμοί που επιχείρησαν να διαλευκάνουν την υπόθεση. Η ΑΔΑΕ, που είχε ενεργό ρόλο στην έρευνα του σκανδάλου των υποκλοπών, δέχθηκε αδυσώπητες κυβερνητικές επιθέσεις. Ο πρόεδρός της, Χρήστος Ράμμος, καταθέτοντας στην επιτροπή LIBE του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, αναφέρθηκε χαρακτηριστικά στις απειλές που δέχθηκε: «τον Ιανουάριο με προσέβαλαν και με απείλησαν προσωπικά, δημοσίως και με ωμότητα, βουλευτές και αξιωματούχοι της κυβέρνησης».
Το Συμβούλιο της Επικρατείας αποφάσισε κατά πλειοψηφία να αρνηθεί την εξέταση της νομιμότητας μιας τροπολογίας του 2023 που άλλαξε τη σύνθεση δύο συνταγματικά κατοχυρωμένων ανεξάρτητων αρχών, της ΑΔΑΕ και του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης, παραβιάζοντας την απαίτηση ενισχυμένης πλειοψηφίας της Διάσκεψης των Προέδρων της Βουλής.
Η Διεθνής Διάσταση
Η υπόθεση Predator δεν περιορίστηκε στα ελληνικά σύνορα. Προκάλεσε διεθνείς αντιδράσεις και επηρέασε την εικόνα της Ελλάδας στο εξωτερικό. Η Ελλάδα τέθηκε υπό επιτήρηση από το Συμβούλιο της Ευρώπης για θέματα κράτους δικαίου και προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι Ηνωμένες Πολιτείες επέβαλαν κυρώσεις στην Intellexa και στα στελέχη της, ενώ το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο διεξήγαγε εκτενή έρευνα για την υπόθεση.
Σύμφωνα με έγγραφο που αποκαλύπτουν οι Reporters United, η Ελλάδα είναι μέλος ομάδας κρατών που επιδιώκουν τη νομιμοποίηση της χρήσης κατασκοπευτικού λογισμικού εναντίον δημοσιογράφων, εισάγοντας εξαιρέσεις στον νέο ευρωπαϊκό νόμο για την ελευθερία του τύπου.
Η Συνεχιζόμενη Δράση
Παρά τις κυρώσεις και τη δημοσιότητα, η δράση της Intellexa δεν έχει σταματήσει. Νέα έρευνα της Διεθνούς Σύμπραξης Ερευνητών Δημοσιογράφων αποκαλύπτει ότι οι Ταλ Ντίλιαν και Σάρα Χαμού, παρά το ότι βρίσκονται στη μαύρη λίστα των κυρώσεων των ΗΠΑ, συνεχίζουν να δραστηριοποιούνται μέσω άλλων εταιρειών και συνεργατών στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Οι ερευνητές σημειώνουν ότι οι χειριστές του λογισμικού έχουν υιοθετήσει πιο εξελιγμένες τεχνικές για να παρακάμπτουν τα συστήματα εντοπισμού, να καλύπτουν τα ίχνη τους και να προστατεύουν την ταυτότητά τους, επιτρέποντας έτσι στο Predator να συνεχίσει να διατίθεται στην παγκόσμια αγορά παρακολούθησης.
Το Τίμημα για τη Δημοκρατία
Η υπόθεση Predator έχει προκαλέσει ανεπανόρθωτη βλάβη στην εμπιστοσύνη των πολιτών προς τους δημοκρατικούς θεσμούς. Η στοχοποίηση δημοσιογράφων έχει δημιουργήσει κλίμα φόβου και αυτολογοκρισίας στα μέσα ενημέρωσης, ενώ η παρακολούθηση πολιτικών αντιπάλων υπονομεύει την ίδια την ουσία του δημοκρατικού ανταγωνισμού.
Η αρχειοθέτηση της υπόθεσης χωρίς πλήρη διαλεύκανση των ευθυνών των κρατικών οργάνων στέλνει επικίνδυνο μήνυμα ατιμωρησίας. Όπως επισημαίνει πρόσφατη έκθεση για την κατάσταση του κράτους δικαίου στην Ελλάδα, «η έλλειψη λογοδοσίας συνεχίζει να διαπνέει το σύνολο σχεδόν των πτυχών του κράτους δικαίου».
Η Συνέχεια
Η δίκη για τις παράνομες παρακολουθήσεις στην Ελλάδα μέσω του λογισμικού Predator αναμένεται να συνεχιστεί στις 24 Σεπτεμβρίου 2025, με κατηγορούμενους τους μετόχους της Intellexa Ταλ Ντίλιαν, Σάρα Χαμού, και τους εν Ελλάδι συνεργάτες τους Φέλιξ Μπίτζιο και Γιάννη Λαβράνο. Ωστόσο, τα θεμελιώδη ερωτήματα που θέτει η υπόθεση για το μέλλον της ελληνικής δημοκρατίας παραμένουν αναπάντητα.
Η υπόθεση Predator δεν είναι απλώς ένα σκάνδαλο του παρελθόντος. Είναι ένας καθρέφτης που αντανακλά τις αδυναμίες και τις παθογένειες του ελληνικού πολιτικού συστήματος. Η ανάγκη για θεσμικές μεταρρυθμίσεις, την ενίσχυση της ανεξαρτησίας των ελεγκτικών οργάνων και τη δημιουργία ενός σαφούς νομοθετικού πλαισίου για τη χρήση τεχνολογιών παρακολούθησης είναι πιο επιτακτική από ποτέ.
Το κατά πόσο η ελληνική δημοκρατία θα μπορέσει να ανακάμψει από αυτό το πλήγμα και να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς εξαρτάται από την πολιτική βούληση για αλλαγή και τη δέσμευση όλων των δημοκρατικών δυνάμεων στην προάσπιση του κράτους δικαίου.
Η υπόθεση Predator μας υπενθυμίζει ότι η δημοκρατία δεν είναι δεδομένη - είναι μία εύθραυστη άσκηση που χρειάζεται συνεχή προστασία και επαγρύπνηση. Μας θυμίζει όμως και κάτι ακόμα: η παραίνεση «ε εντάξει αυτά γίνονταν πάντα», «ναι αλλά όλους μας παρακολουθούν έτσι κι αλλιώς» δεν ταιριάζει σε πολίτες αλλά σε υποτελείς.-
Κύριες Πηγές
Reporters United και Εφημερίδα των Συντακτών - "Predator Files: Από τον αριθμό του Γρηγόρη Δημητριάδη, με αγάπη" (Νοέμβριος 2023) - Βασική έρευνα που αποκάλυψε τη χρήση του αριθμού του Δημητριάδη για την αποστολή μολυσμένων SMS
Inside Story - Σειρά ρεπορτάζ για την υπόθεση Predator, συμπεριλαμβανομένων στοιχείων για το κόστος εγκατάστασης και τη λειτουργία του συστήματος
Citizen Lab (Πανεπιστήμιο Τορόντο) - "Pegasus vs. Predator: Το διπλά μολυσμένο iPhone ενός αντιφρονούντα αποκαλύπτει το Cytrox Mercenary Spyware" (Δεκέμβριος 2021) - Πρώτη τεχνική ανάλυση του Predator
Meta (Facebook) Security Report - Ανάλυση των δραστηριοτήτων της Intellexa και του Predator (Δεκέμβριος 2021)
Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ) - Επίσημα έγγραφα και ευρήματα της έρευνας για τα 92 στοχοποιημένα τηλέφωνα
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο - Επιτροπή LIBE - Καταθέσεις και εκθέσεις σχετικά με την υπόθεση Predator στην Ελλάδα
International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ) - Έρευνες για τη συνεχιζόμενη δραστηριότητα της Intellexa παρά τις διεθνείς κυρώσεις
RSA (Rule of Law in South Aegean) - "The State of the Rule of Law in Greece today - Report 2025" για τις επιπτώσεις στο κράτος δικαίου
